Prawo i Sprawiedliwość to partia, która od lat budzi kontrowersje nie tylko swoimi działaniami, ale również trudnościami w jednoznacznym określeniu jej miejsca na tradycyjnej osi politycznej. Czy PiS to prawica czy lewica? Odpowiedź na to pytanie nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Partia Jarosława Kaczyńskiego łączy bowiem elementy kojarzone z obydwoma skrzydłami politycznymi, co sprawia, że jej klasyfikacja wymaga głębszej analizy zarówno programu gospodarczego, jak i stanowiska w kwestiach światopoglądowych [1].
Polityka gospodarcza PiS – czy to lewicowy program?
Analizując program gospodarczy Prawa i Sprawiedliwości, można dostrzec wiele elementów tradycyjnie kojarzonych z lewicą. Flagowe programy socjalne, takie jak „500 plus” (obecnie „800 plus”), trzynasta i czternasta emerytura czy podniesienie płacy minimalnej, to działania, których nie powstydziłyby się partie o jednoznacznie lewicowym profilu [2]. Sam premier Mateusz Morawiecki przyznał podczas jednego ze spotkań z młodzieżą: „Nie jestem zwolennikiem łatek 'prawicowy’, 'lewicowy’. Jak popatrzymy na naszą politykę społeczną, to ona jest bardzo solidarnościowa, czyli ktoś mógłby nawet powiedzieć, że lewicowa” [3].
Warto zauważyć, że polityka socjalna PiS wyraźnie odróżnia tę partię od innych ugrupowań prawicowych w Polsce, które zazwyczaj stawiają na liberalizm gospodarczy. W 2019 roku Morawiecki posunął się nawet dalej, stwierdzając, że „PiS ma swoje źródła także w lewicowej, PPS-owskiej myśli” oraz że partia jest „spadkobiercą myśli socjalistycznej i robotniczej” [1]. Takie deklaracje mogą sugerować, że w wymiarze ekonomicznym PiS faktycznie bliżej do lewicy niż do prawicy.
„My, widząc deficyty III RP w obszarze polityki społecznej, położyliśmy na nią ogromny nacisk, ale wiedzieliśmy jednocześnie, że aby można ją zrealizować przy niższych deficytach budżetowych, potrzeba sprawnego państwa. A sprawne państwo kojarzy się bardziej z kolei z partami konserwatywnymi” – Mateusz Morawiecki [3]
Eksperci ekonomiczni zwracają jednak uwagę, że same transfery socjalne nie czynią jeszcze partii lewicową. Istotne są również mechanizmy finansowania tych programów oraz ogólne podejście do roli państwa w gospodarce. PiS, mimo rozbudowanych programów społecznych, nie dąży do fundamentalnej przebudowy systemu gospodarczego w kierunku socjalistycznym, co byłoby charakterystyczne dla klasycznej lewicy [4].
Światopogląd i wartości – gdzie sytuuje się PiS?
Jeśli weźmiemy pod uwagę kwestie światopoglądowe, PiS zdecydowanie sytuuje się po prawej stronie politycznego spektrum. Partia Jarosława Kaczyńskiego zaostrzyła prawo aborcyjne, odchodząc od obowiązującego od lat 90. kompromisu. PiS konsekwentnie sprzeciwia się również związkom partnerskim, metodzie in vitro i staje w obronie tradycyjnej rodziny oraz Kościoła katolickiego [1]. Te stanowiska są jednoznacznie prawicowe i konserwatywne.
Polityka historyczna i podejście do tożsamości narodowej również sytuują PiS bliżej prawicy. Partia kładzie duży nacisk na patriotyzm, suwerenność narodową i tradycyjne wartości. Jan Fiedorczuk, dziennikarz portalu DoRzeczy.pl, zauważa: „Głównym punktem oporu prawicy jest właśnie ta barykada. Z kolei naczelnym mianownikiem pozytywnym pozostaje afirmacja życia oraz idei człowieka jako istoty społecznej egzystującej w 'tradycyjnych’ wspólnotach – rodzinie i narodzie” [5].
Jak Polacy postrzegają PiS na osi prawica-lewica?
Interesujące jest to, jak sami Polacy klasyfikują PiS. Według sondażu Kantar Public z jesieni 2021 roku, aż 65 procent respondentów uznało PiS za „najbardziej prawicową partię polityczną” [1]. Ta percepcja społeczna może wynikać z faktu, że w debacie publicznej kwestie światopoglądowe często przesłaniają wymiar gospodarczy.
Warto jednak zauważyć, że tradycyjny podział na prawicę i lewicę staje się coraz mniej adekwatny do opisu współczesnych partii politycznych. Ugrupowania często mieszają w swoich programach postulaty kojarzone z różnymi stronami politycznego spektrum, a sami liderzy niejednokrotnie uciekają od jednoznacznego określania profilu swojej partii [6].
Historyczny kontekst – ewolucja PiS na polskiej scenie politycznej
Aby lepiej zrozumieć, czy PiS to prawica czy lewica, warto prześledzić ewolucję tej partii od momentu jej powstania. Prawo i Sprawiedliwość zostało założone w 2001 roku jako formacja centroprawicowa, skupiona przede wszystkim na kwestiach praworządności i walki z korupcją. Z biegiem lat partia ewoluowała, coraz mocniej akcentując elementy konserwatywne w sferze światopoglądowej, a jednocześnie rozbudowując program socjalny [7].
Rafał Woś, publicysta ekonomiczny, zauważa, że po upadku SLD w 2005 roku, część elektoratu lewicowego została zagospodarowana właśnie przez PiS. „Z kolei jeżeli ktoś chciał liberalizacji światopoglądowej, to miał do wyboru Platformę Obywatelską, której szeregów nie formowali jedni z najbardziej konserwatywnych obyczajowo działaczy, postrzegających środowiska LGBT jako zbiegowisko dziwolągów” [5].
Czy można redukować politykę wyłącznie do ekonomii?
Istotnym problemem w dyskusji o tym, czy PiS to prawica czy lewica, jest tendencja do redukowania polityki wyłącznie do wymiaru ekonomicznego. Jak zauważa Jan Fiedorczuk: „Jeżeli gospodarka jest tutaj kluczem, to jak należałoby potraktować cały szereg myślicieli i działaczy, których instynktownie postrzegamy jako emblematycznych dla prawicy?” [5].
Polityka to nie tylko ekonomia, ale także podejście do praw obywatelskich, wspólnoty, aksjologii, tradycji i religii. Wszystkie te elementy należy brać pod uwagę przy próbie klasyfikacji danej partii na osi prawica-lewica [8].
Plinio Corrêa de Oliveira, brazylijski filozof, wymienił trzy przewroty, które zmieniły oblicze Zachodu: protestantyzm, rewolucję francuską i komunizm. Prawica tradycyjnie stawała w opozycji do tych prądów rewolucyjnych. Jednak współcześnie obserwujemy „czwartą rewolucję” o charakterze antropologicznym, która kwestionuje samo człowieczeństwo i rozmywa granice tego, co znaczy być człowiekiem [5]. W tym kontekście PiS, ze swoim przywiązaniem do tradycyjnych wartości, jawi się jako partia prawicowa, niezależnie od prowadzonej polityki gospodarczej.
PiS na tle europejskich partii – porównanie międzynarodowe
Ciekawej perspektywy dostarcza porównanie PiS z innymi europejskimi partiami konserwatywnymi. Zjednoczenie Narodowe Marine Le Pen we Francji, podobnie jak PiS, łączy konserwatyzm społeczny z rozbudowanymi programami socjalnymi. Z kolei węgierski Fidesz Viktora Orbána realizuje politykę bardzo zbliżoną do tej prowadzonej przez PiS, zarówno w wymiarze gospodarczym, jak i światopoglądowym [9].
Eksperci polityczni zwracają uwagę, że współczesny konserwatyzm europejski coraz częściej odchodzi od neoliberalnych dogmatów gospodarczych na rzecz większego interwencjonizmu państwowego i polityki prospołecznej. Nie oznacza to jednak automatycznego przesunięcia tych partii na lewo – raczej świadczy o ewolucji samej prawicy w odpowiedzi na wyzwania XXI wieku [10].
„Fakt, że formacja Kaczyńskiego posiada mocne skrzydło socjalne, jeszcze niczego nie determinuje, gdyż nie można redukować polityki wyłącznie do ekonomii. Jeżeli uznamy inaczej, to cała diada ideowa 'prawica – lewica’ traci jakikolwiek sens” [5]
Czy PiS to partia konserwatywna?
Analizując całokształt działań i programu PiS, można stwierdzić, że jest to partia konserwatywna z silnym komponentem socjalnym. Jak zauważa politolog dr Bartłomiej Biskup: „PiS to klasyczna partia konserwatywna, która jednak dostrzegła, że w polskich warunkach polityka społeczna jest kluczowa dla pozyskania i utrzymania elektoratu. Nie czyni to z niej partii lewicowej, podobnie jak programy socjalne wprowadzane przez Bismarcka nie czyniły z niego socjalisty” [11].
Warto również zauważyć, że w wymiarze instytucjonalnym PiS należy do Europejskich Konserwatystów i Reformatorów – frakcji w Parlamencie Europejskim skupiającej partie prawicowe i konserwatywne. To kolejny argument przemawiający za prawicową klasyfikacją tej partii [12].
Podsumowanie: PiS – prawica z elementami lewicowymi czy hybryda ideologiczna?
Odpowiedź na pytanie, czy PiS to prawica czy lewica, nie jest jednoznaczna. Z jednej strony, partia Jarosława Kaczyńskiego realizuje politykę gospodarczą, która zawiera wiele elementów tradycyjnie kojarzonych z lewicą – rozbudowane programy socjalne, interwencjonizm państwowy, krytykę neoliberalizmu. Z drugiej strony, w kwestiach światopoglądowych, podejściu do tradycji, religii i tożsamości narodowej PiS prezentuje stanowisko jednoznacznie prawicowe i konserwatywne [13].
Można zatem powiedzieć, że PiS to partia prawicowa w wymiarze aksjologicznym i światopoglądowym, która jednocześnie realizuje częściowo lewicową politykę gospodarczą. Ta dwoistość nie jest jednak czymś wyjątkowym we współczesnej polityce – podobne połączenie konserwatyzmu społecznego z interwencjonizmem gospodarczym obserwujemy w wielu krajach europejskich [14].
Ostatecznie, tradycyjny podział na prawicę i lewicę staje się coraz mniej adekwatny do opisu współczesnych partii politycznych. Bardziej użyteczne wydaje się analizowanie konkretnych stanowisk w poszczególnych obszarach polityki, niż próba jednoznacznego przypisania danej partii do jednej z dwóch kategorii [15].
Jak trafnie podsumował jeden z ekspertów politycznych: „To, że w wymiarze socjalnym najbardziej prospołeczną propozycję w historii III RP miał PiS, nie świadczy jeszcze o lewicowości PiS-u, tylko o potwornej słabości polskiej lewicy, która od 30 lat chodzi na pasku liberałów” [5]. Ta obserwacja wskazuje, że być może zamiast pytać, czy PiS to prawica czy lewica, powinniśmy zastanowić się nad tym, jak ewoluują same te pojęcia w zmieniającym się świecie polityki.
Źródła:
- https://www.wprost.pl/polityka/wybory-parlamentarne-2023/11423158/wybory-2023-pis-to-prawica-czy-lewica-odpowiedz-nie-jest-wcale-oczywista.html
- https://www.gov.pl/web/rodzina/rodzina-800-plus
- https://wiadomosci.onet.pl/kraj/pis-to-prawica-czy-lewica-morawiecki-deklaruje/sm91e5m
- https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/pis-i-jego-polityka-gospodarcza/
- https://nlad.pl/jezeli-pis-jest-lewica-to-wszystkie-nasze-pojecia-traca-sens-polemika-z-rafalem-wosiem/
- https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2189236,1,prawica-lewica-centrum-czy-te-pojecia-maja-jeszcze-sens.read
- https://www.pis.org.pl/partia/historia
- https://www.academia.edu/35195447/Prawica_i_lewica_w_XXI_wieku
- https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/eu-affairs/20190612STO54311/parlament-europejski-grupy-polityczne
- https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2019-03-27/nowy-model-prawicowego-populizmu
- https://www.politologicalstudies.com/index.php/journal/article/view/42
- https://ecrgroup.eu/about
- https://www.batory.org.pl/upload/files/pdf/rap_otw_eu/Polska%20w%20Europie%20PiS.pdf
- https://www.swps.pl/nauka-i-badania/materialy-ccpress/2793-prawica-i-lewica-dzisiaj
- https://www.pism.pl/publikacje/Ewolucja_podzialu_prawicalewica_we_wspolczesnej_polityce
